Người Mường xưa khi phải đi làm nương, đi rừng xa nhà, họ mang theo ít gạo nếp để phòng khi quá bữa sẽ chặt ống tre tươi cho vào ống tre một ít gạo, một ít nước và nướng ống tre tươi đó trên lửa để tạo thành cơm ăn những khi đói lòng. Giờ đây món ăn đó đã trở thành một đặc sản của vùng núi Tây Bắc.

Nguyên liệu làm cơm lam gồm có gạo nếp (loại nếp cái hoa vàng hay nếp nương), ống tre, nứa hoặc ống hóp được cắt ngắn thành từng đốt có mấu, dài khoảng 20-30cm nhưng phải là loại cây tươi, bánh tẻ, không được già hoặc non quá, vì khi nướng trên lửa ống cơm sẽ bị héo, khô và bị cháy.

Đặc biệt, loại cây bánh tẻ sẽ có nước ở trong từng đốt ống, người ta sử dụng luôn thứ nước đó để nướng cơm thì cơm có vị thơm, ngọt riêng biệt. Gạo được ngâm khoảng 8 – 12 tiếng để cho hạt gạo mềm, dễ chín, sau đó cho vào trong ống rồi nén thật chặt, lấy lõi ngô, lá chuối hoặc mẩu mía nút kín đầu còn lại và đem xếp lên một chiếc kiềng.

Khi nướng phải nướng bằng than củi và xoay đều những ống cơm, nếu thấy mùi thơm từ ống Lam bay ra có nghĩa là cơm đã chín. Sau đó, chẻ bỏ lớp vỏ cứng bên ngoài rồi bóc từng miếng vỏ sao cho vẫn giữ được lớp màng bọc xung quanh, như vậy cơm lam mới thực sự ngon. Cơm có thể ăn với thịt gà, thịt lợn rang băm nhỏ, măng chua… nhưng ngon nhất vẫn là chấm với muối vừng.

Món cơm lam có ở rất nhiều nơi, người Tày, nguời Thái, người Nùng, người Mường… đều có loại cơm này. Tuy nhiên, vùng đất Mường Động (Kim Bôi, Hoà Bình) là nổi tiếng hơn cả vì nơi đây có loại gạo nương thơm, dẻo nổi tiếng.

Cơm lam Hoà Bình không có hạt lạc, hạt đậu nhưng nguyên liệu chọn lựa kỹ càng là gạo nếp nương thơm ngon trộn với nước cốt dừa, chọn ống tre, nứa nhỏ tươi bánh tẻ sau đó nướng trên bếp than hồng. Tất cả các bước sẽ tạo nên “troóng” cơm lam xứ Mường Hòa Bình thơm dẻo gạo nếp nương, quyện với vị ngọt bùi ngậy của cốt dừa và mùi thơm đặc trưng của tre, nứa làm nên một món ăn ngon ít nơi nào có được.

Nguyên liệu

• Gạo nếp 1 kg
• Gừng nhỏ 1 củ
• Nước dừa tươi 200 ml
• Lạc (đậu phộng) 200 gr
• Vừng (mè) trắng 100 gr
• Muối tinh 2 muỗng canh
• Tre 7 ống

Cách làm

1. Sơ chế nguyên liệu

Gạo nếp mua về bạn đem đãi sạch những hạt lép và rửa dưới vòi nước để loại bỏ đi những sạn cát có trong gạo. Sau đó ngâm gạo nếp trong nước từ 4 – 6 tiếng để hạt gạo nở mềm. Sau khi gạo đã ngâm nở mềm, vớt gạo ra rửa sạch lại với nước, rồi để ráo.

Gừng cạo vỏ, rửa sạch, đem đi giã nhuyễn. Sau đó đem trộn chung với gạo đã ngâm.

Lá chuối mua về đem đi rửa sạch bụi bẩn, sau đó dùng khăn sạch lau cho khô rồi dùng kéo cắt thành từng miếng nhỏ hoặc miếng vuông tùy ý.

Tre mua về đem chặt thành từng khúc dài tầm 30cm, sau đó cắt phạt đi 2 đầu rồi đem rửa sạch.

2. Cho gạo vào ống tre

Cuộn các miếng lá chuối lại sau đó nhét vào ống tre đã sơ chế sao cho lá chuối bịt kín một đầu ống lại.

Sau đó xúc phần gạo đã trộn với gừng giã nhuyễn ở bên trên cho vào ống tre. Tiếp tục cho phần nước dừa tươi vào ngập ống tre.

Cuối cùng tiếp tục dùng lá chuối cuộn tròn lại rồi bịt kín phần ống tre còn lại.

Để gạo khi chín nở ra đầy vừa miệng ống tre, khi cho gạo vào ống thì bạn không nên cho ngập phần ống mà cần cách miệng ống một ít nhé!

3. Nấu cơm lam

Đốt cháy phần rơm hoặc than củi đã chuẩn bị, sau đó cho các ống tre vào nướng chín.

Lưu ý: Trong quá trình nướng, cần thường xuyên xoay tròn các ống tre để cơm được chín đều và các ống nứa có thể bị cháy đen quá sẽ dễ khét, không ngon.

Khi thấy có hơi nước bốc lên từ miệng ống tre và ngửi thấy mùi thơm của cơm là lúc cơm lam đã chín.

Khi cơm chín, lấy các ống tre ra, để nguội sao đó dùng dao tách bỏ lớp vỏ ngoài của ống tre, chừa lại một lớp vỏ mỏng ở bên trong để lúc ăn mới đem bóc phần vỏ đó đi.

4. Làm muối vừng

Nhặt hạt lạc chắc, mẩy.

Bắc chảo lên bếp, đợi cho chảo nóng thì cho lạc vào rang 5 – 10 phút cho đến khi hạt đậu chín vàng đều hai mặt là được.

Lưu ý:

• Bạn cũng có thể cho lạc ngâm trong thau nước để các hạt lép nổi lên giúp dễ dàng loại bỏ hơn, sau đó vớt phần lạc ra và để ráo.
• Trong quá trình rang đậu nhớ đảo đều tay và vặn lửa nhỏ để hạt đậu chín vàng đều không bị cháy.
• Ngoài rang đậu bằng chảo, bạn có thể rang đậu bằng lò vi sóng nữa nhé!

Sau khi rang lạc xong, vớt lạc ra sau đó dùng tay để loại bỏ phần vỏ.

Bắc chảo lên bếp, đợi chảo nóng cho phần muối tinh vào đảo đều tay, sau đó cho ra một cái chén nhỏ.

Tiếp tục bắc chảo lên bếp để rang vừng, rang trên chảo với lửa nhỏ, đảo đều tay trong 2 – 3 phút hoặc khi hạt vừng có màu nâu, bóng và đôi khi nghe tiếng nổ lách tách hoặc một vài hạt nảy lên là được.

Sau đó cho muối, vừng rang cùng phần lạc vào cối và giã nhuyễn để làm hỗn hợp muối vừng. Tùy vào sở thích bạn có thể giã thật nhuyễn hoặc giã sơ để không quá nát đều được.

5. Hoàn thành

Khi ăn dùng dao chặt nhỏ ống tre ra, rồi tách lấy phần cơm bên trong chấm cùng chén muối vừng và thưởng thức thôi!

6. Thành phẩm

Món cơm lam Mường Động với mùi thơm lừng của gạo, hạt cơm ngọt, dẻo bùi bùi kết hợp với lớp muối vừng mặn mặn cực kì đơn giản, không cầu kì mà vô cùng ngon miệng.

Bạn cũng có thể ăn món cơm lam với các món như gà nướng hay thịt heo nướng cũng đều vô cùng hấp dẫn và ngon miệng không kém đấy!